درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات152-153) /صبر و نماز، عامل نهادینه شدن ذکر و شکر

﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ﴾[1]

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾[2]

1- ذکر عبد پیش نیاز ذکر ربّ

ذکر حضرت حق به این است که انسان ذاکر خدا باشد. ذکر عبد پیش نیاز ذکر رب است. این اعم از ذکر لفظی و قلبی است؛ ولی بیشتر به ذکر قلبی توجه دارد. ذکر قلبی بالاترین ذکرها است. ذکر قلبی یعنی انسان به جایی برسد که همیشه به یاد او باشد.

2- مصادیق ذکر

ذکر، مصادیق مختلفی دارد؛

    1. به تصریح آیات شریفه،[3] قرآن مصداقی از مصادیق ذکر است.

    2. امام صادق امام حقایق علیه السلام در تفسیر آیه ﴿يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللّٰهَ ذِكْراً كَثِيراً﴾ فرمودند: تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها از مصادیق ذکر کثیر می باشد.[4]

    3. فاسئلوا اهل الذکر، اهل بیت علیهم السلام هستند.[5]

بنابراین کسانی که در مسیر کمالمان قرار گرفتند چه معصوم چه قرآن و چه حضرت حق همه جزو مصادیق ذکر است.

3- شکر از مصادیق ذکر است

فرمود: فاذکرونی اذکرکم؛ بعد فرمود و اشکروا لی؛ شکر هم از مصادیق ذکر است. از شکر در سیر و سلوک غافل نشوید. جمله الحمدلله رب العالمین را نهادینه کنیم. با این جمله حشر و نشر داشته باشیم. به انسان بسط و وسعت و سیر و سلوک معنوی و کمال می‌دهد. بهترین مقام ذکر الهی، شکر است. و لا تکفرون؛ در واقع اگر شکرگزار بودیم، کافر نیستیم.

4- صبر و صلات اشرف و افضل مصادیق شکر

استعینوا امر است. کمک گرفتن از صبر و صلات. این‌ آیه تفصیل تطبیقی و مصداقی آیه قبل است. صبحت ذکر و شکر شد و اینکه کفران نداشته باشید. استعانت از صبر و صلات، قطعاً یکی از مصادیق و بلکه اشرف مصادیق و افضل مصادیق و نماد ذکر و شکر است.

5- مراد از صبر در روایات

در برخی روایات هست که مراد روزه است.

عَنْ ابی عبدالله:عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ،عَنْ أَبِيهِ،عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ،عَنْ سُلَيْمَانَ،عَمَّنْ ذَكَرَهُ،عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(عَلَيْهِ السَّلاَمُ) ،فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاٰةِ .قَالَ:«الصَّبْرُ:اَلصِّيَامُ».[6]

6- انواع صبر

    1. صبر در طاعت

    2. صبر در مصیبت

    3. صبر در معصیت

این صبر در معصیت خیلی مهم است و پیش‌نیاز آن دوی دیگر است. در مقابل گناه صبر کردن. صبر این است که انسان در مقابل مشکلات و چیزهایی که مورد هجمه قرار گرفته صبوری کند.

الله مع المؤمنین نداریم؛ ولی مع المحسنین و مع الصابرین و مع المتقین داریم. در نماز جماعت می‌خواهند به رکوع برسند می‌گویند ان الله مع الصابرین.

7- نماز رافع مشکلات

هر موقع به مشکلی می‌رسید، در روایات هست سراغ نماز بروید.[7] اهل بیت علیهم السلام مشکلی داشتند، نماز می‌خواندند. بهمنیار از بوعلی سؤال کرد که مشکلات علمی را به چه حل کردی؟ گفت به مشکل علمی می‌خوردم، دو رکعت نماز می خواندم و حلّ می‌شد.

8- صبر و نماز، عامل نهادینه شدن ذکر و شکر

می‌توانیم این حرف را بزنیم که ذکر و شکر را چه نهادینه می‌کند؟ صبر و نماز به نتیجه می‌رساند. با کمال صراحت عرض کنم اگر می‌خواهید در کفر قرار نگیرید، ذکر، شکر، استعانت به صبر و نماز داشته باشید.