درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات143-144) /قبله و مباحث پیرامون آن

﴿وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا ۗ وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ ۚ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ ۗ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾[1]

﴿قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ ۖ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ۚ فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ۚ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ ۗ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ ۗ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ﴾[2]

1- امکان تغییر قبله

آیات در مورد تغییر قبله است و اینکه تغییر قبله به عنوان امر ذاتی و اصیل مطرح نیست، که قابل تبدیل و تبدل نباشد، بلکه به عنوان امر نسبی و تبعی مطرح است. قبله به عنوان اطاعت مطرح است.

2- - تغییر قبله برای بار دوم بود یا اول؟

عبادات اول به سمت کعبه بود، اما بخاطر اینکه بت‌هایی در کعبه بود، به سمت بین المقدس شد و بعد دوباره به کعبه بازگشت و یا از ابتدا به بیت المقدس بود. در مکه نماز به بیت المقدس بود. البته نبی معظم صلی الله علیه و آله طوری می‌ایستادند که کعبه هم روبرویش باشد. این در مکه شدنی است ولی در طائف و مکان‌های دیگر امکان نداشت. بعد از 18 ماه ماندن در مدینه تغییر قبله در نماز عصر رخ داد. مسجد قبلتین مشخص است. اینکه تغییر قبله در نماز فرادا بود یا جماعت بحث است. اگر نمازهای ایشان همیشه با جماعت بود همان اتفاق هم برای مأمومین افتاد که روی آنها به قبله جدید شد.

3- تفاوت رئوف و رحیم

ان الله بالناس لرئوف رحیم؛ رئوف رحمتی است که بر اساس یک انگیزه و عطوفتی است. یک مهربانی‌ای دارد. رحیم آن است که این گونه نیست؛ هم رحمت مطلقه دارد و هم مقیده. رحمت از روی سبب است. رئوف محبتی است که بر اساس پیش‌نیاز است. رحیم شاید این گونه نباشد. گرچه تفاوت بین رحمان و رحیم به رحمت مطلقه و مقیده است.

4- زیبایی تعبیر خداوند

خداوند می‌فرماید ما این تحول صورت شما و گردش به طرف کعبه را ملاحظه کردیم. شما باید رو به قبله‌ای بیاورید که مورد رضایت است. قبله‌ای که تو را خشنود می‌کند. چرا که یهودیان مسخره می‌کردند که شما به قبله ما نماز می‌خوانید. قبله ما را تأیید می‌کنید ولی دین ما را خیر.

5- مواجهه با قبله به چه صورت است؟

صورتت را به سمت مسجد الحرام بازگردان. مرحوم شهید در بحث قبله در کتاب لمعه داشتند که آیا مواجهه به قبله برای همه است؟ مواجهه فیزیکی، ریاضی، عقلی است یا خیر؟ صف طولانی در نماز مواجهه ریاضی و دقی را ندارند. حضرت علامه حسن زاده رحمه الله فرمودند قبله عرفی است. قبله روزمره‌ای است. استقبال را می‌طلبد و دایره‌اش وسیع است.

6- امتداد قبله حقیقی تا بیت المعمور

کعبه یک سنگ‌نشانی است که ره گم نشود. قبله حقیقی از ارض تا عرش و تا سدرة المنتهی و تا بیت المعمور امتداد دارد. بحثی در طواف هست که طواف طبقات فوقانی صحیح است؟ اگر بگوییم نباید بالاتر از بیت باشد، صحیح نیست؛ ولی اگر گفتیم از ارض تا عرض کعبه است استقبال و طواف طور دیگری است. استفاده می‌شود که استقبال عرفی است و با دقت عقلی نیست.

و حیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره؛ هیچ مسلمانی هیچ روزی بر او نمی گذرد الا اینکه باید به قبله چند بار رو کند.

اوتوا الکتاب؛ نصرانی‌ها و یهودی‌ها هستند. البته مسمانان هم اهل کتاب هستند ولی آنها خطاب خاص دارند. باید یهود و نصاری بدانند که این تغییر قبله، حق است. خدا غفلت از آنچه شما انجام می‌دهید ندارد. همه در محضر باری تعالی هستید. کارهای شما نزد او ثبت و ضبط می‌شود.