درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیه 127) /قصد قربت در همه کارها، دو صفت واسط قبولی اعمال

﴿وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾[1]

1- مراد از قواعد

در این آیه هم کلمه اذ می‌آید. و اذکر یا رسول الله. به یاد بیاورید ای مؤمنین. ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام قواعد را بالا بردند. قواعد یعنی اساس و پی.

علامه مصطفوی می نویسد: «قعد... و التحقيق‌ أنّ الأصل الواحد في المادّة: هو ما يقابل القيام، و هو جلوس عن قيام أوفي موقعيّة قيام، مادّيّا أو معنويّا أو في جماد... و القعود في الجماد: كما فی وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ‌ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ‌».[2]

2- مراد از یرفع

رفعت یعنی بلندی. هم بر مادیات و هم بر معنویات اطلاق می‌شود.

در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن آمده است: « رفع... و التحقيق‌ أنّ الأصل الواحد في هذه المادّة: هو ما يقابل الخفض، و قد سبق أنّ الخفض هو التواضع مقارنا بالعطوفة».[3]

3- تاریخچه بنای کعبه

این پدر و پسر مجدّد کعبه بودند نه مؤسس آن. کعبه در زمان حضرت آدم تأسیس شده بود. این محدوده در زمان حضرت ابراهیم علیه السلام تبدیل به بنا شد. سنگ‌چینی در زمان انبیای قبل بود ولی دیوارکشی در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام بود. بعد از اینکه خانه را ساختند و بنیان کعبه بنا شد، این دعا را کردند؛ ربنا تقبّل منا؛ خدایا این کار ما را قبول کن.

4- سیاق آیات

در سیاق آیات، اول امر به تطهیر بود؛ برای طائفین و عاکفین و رکع سجود. دعای امنیت و رزق بود. بعد رفع و ترفیع قواعد و بعد دعای قبولی بود.

5- قصد قربت در کارهای عملی و فکری

این دو پیامبر بعد از اتمام ساخت کعبه دعا کردند؛ خدایا این را از ما قبول کن. می‌شود استفاده کرد که چه کار بدنی و چه کار فکری، باید در آن قصد تقرب و قبولی کنیم. صحبت صحت عمل نیست. صحت برای انسان است که باید محکم انجام دهد. ما مأموریم دقیق کار کنیم. ولی قبولی عمل با خداوند است. قبولی عمل بعد از صحت آن است. اگر نماز نا صحیح باشد پله اول معیوب است. مرحله به مرحله انسان رشد می‌کند.

6- سمیع و علیم دو صفت واسط قبولی اعمال

انک انت السمیع العلیم؛ انّ حرف تحقیق است. کاف خطاب و تأکید انت آمده است. تو هم می‌شنوی و هم می‌دانی. دو اسم عجیب است. سمع الله لمن حمده بعد از رکوع می‌گویید. خدا شنوا است و تمام ذرات عالم وجود را می‌داند. سمیع و علیم دو اسم است که واسطه قبولی اعمال است. اگر ما به جایی برسیم که بدانیم خدا می‌داند، به جایی برسیم که خدا همه ناشنیدنی‌ها را می‌شنود، بالاترین خلوص را خواهیم داشت. ما بر اساس اسمای الهی سیر می‌کنیم. سیر ما بر اساس اسمای الهی است. مراقب باشیم اسماء کار خود را انجام می‌دهند. اینجا جایی است که از چند جهت خانه بالا می‌رود و آماده می‌شود. حضرت ابراهیم علیه السلام بنا را که بنا کردند، برای قبولی کارشان دعا کردند؛ تا از این خانه تمام حوایج انسان توسط دو اسم شنوا و دانا بالا می‌رود. ترکیب این دو هم با هم لطافت خاصی دارد. خدا سمیع و علیم است. بنای کعبه بر اساس خلوص و اخلاص بوده است. قبلش امر به طهارت است و بعدش هم همین‌طور. ما مأمور هستیم اسمای الهی را انجام دهیم. اینجا هم حسن فعلی است و هم حسن فاعلی. از سوی حق به حسن صادر شده و از سوی عبد با حسن انجام می‌شود.