درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیه 104) /حذف کلمات زشت و دو پهلو در فرهنگ اسلام

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا وَاسْمَعُوا ۗ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[1]

1- تناسب آیات

پس از اوصاف و خصوصیات قوم یهود و آیاتی که راجع به خصوصیات آنها بود که دست به سحر زدند و حضرت سلیمان نبی علیه السلام را هم منتسب به سحر کردند، آیه امروز خطاب جدیدی را آغاز می‌کند.

از اول سوره بقره تا الآن که آیه 104 رسیدیم، سیر آیات را نگاه کنیم دو خطاب با یا ایها در سوره مبارکه بقره داشتیم. خطاب امروز جدید است. یا ایها الذین آمنوا است. اولین خطاب به عنوان یا ایها الذین آمنوا در قرآن همین است.

2- انواع خطابات قرآن

خطابات قرآن مختلف است. برخی اوقات خطاب خاص است. مانند یا موسی یا داوود. قل خطاب خاص به رسول مکرم صلی الله علیه و آله است. برخی اوقات خطاب با وصف است؛ یا ایها الرسول یا ایها النبی و ... گاهی خطاب عام است؛ مانند یا ایها الناس. گاهی خطاب عام با وصف خاص است مانند یا ایها الذین آمنوا که خطاب به همه مؤمنان است با وصف عام. خطاب عام است و خصوصیت دارد. ایمان را هم قبلاً توضیح دادیم. اوصاف در 183 و 184 و المؤمنون کل آمن بالله و رسوله.. مؤمنین خواهد آمد که وصف همه مؤمنین و مؤمنات در آخر سوره مجمل بیان می‌شود.

3- مراد از راعنا

لا تقولوا راعنا؛ این نهی یک نهی تربیتی عجیبی است. کلمه راعنا را ای اهل ایمان نگویید.

راعنا از رعایت است. راغب می نویسد: « الرَّعْيُ في الأصل: حفظ الحيوان، إمّا بغذائه الحافظ لحياته، وإمّا بذبّ العدوّ عنه...كان ذلك قولا يقولونه للنبي صلّى الله عليه وسلم، على سبيل التّهكّم، يقصدون به رميه بِالرُّعُونَة، ويوهمون أنهم يقولون راعنا، أي: احفظنا، من قولهم: رَعُنَ الرّجل يَرْعُنُ رَعَناً، فهو رَعِنٌ وأَرْعَنُ، وامرأة رَعْنَاءُ، وتسميته بذلك لميل فيه تشبيها بالرّعن، أي: أنف الجبل لما فيه من الميل».[2]

راعِ امر است. یعنی کسی دیگری را مواظبت کند. در فارسی می‌گوییم مراعات کرد و مدارا کرد با او. این کلمه مشترک بین عبری و عربی است. در عبری متأسفانه معنای زشتی دارد. چون گاهی یهودی‌ها کلمات شما را تحریف می‌کنند، از این صحبت و تکلمی که با هم دارید که باید رعایت حال هم را داشته باشیم؛ اینها سوء استفاده می‌کنند. به چهارپایانی که کودن هستند و زیر بارها می‌مانند می‌گویند راعنا راعنا. فرق بین عبری و عربی به تقدم و تأخر است. باء و راء جایش متفاوت است. راعنا در اصطلاح عبری یهود معنای زشتی دارد ولی در عربی معنای خوبی دارد.

شما راعنا را به کار نبرید تا موضوع سوء استفاده یهود نشود. آیات الهی و احکام الهی اگر دلیل خاص داشته باشیم تمثیلی است. موارد به عنوان مثال است نه تخصیص.

4- حذف کلمات زشت و دو پهلو در فرهنگ اسلام

یک حکم کلی استفاده می‌شود که ذات باری تعالی می‌فرمایند هر کلامی که زاویه منحرفه داشته باشد مطرح نکنید تا از آن سوء استفاده نشود. در سیاست و اجتماع و خانواده هم همین‌طور است. ما نباید کلمات زشت و دو پهلو را استفاده کنیم. کلماتی باید بگوییم که دیگران سوء استفاده نکنند.

راعنا وقتی در عبری به کار می‌رود که فرد، شرور و بدبخت و زشت است. بر عکس عربی که برای مراعات و مواظبت به کار می‌رود. آنها می‌گویند راعینا. یعنی یاء هم دارد ولی راعنا را به همان معنا یهودیان می‌گرفتند.

اینها در کفر عملی بودند و داده‌های اسلامی را تحریف می‌کردند. اگر می‌خواستند خداوند بگوید راعنا می‌گفتند راعینا. دستور نازل شد که از فرهنگ لغت متداول این لغت را حذف کنید. حذف کلمات زشت و دو پهلو فرهنگ اسلام است. دو انسان زندگی مشترک تشکیل دادند و تفاوت فرهنگی دارند. در یک جا کلمه‌ای بار منفی دارد ولی در یک جا نیست. حال همسران از دو فرهنگ ازدواج کردند و خانواده تشکیل دادند اگر هر یک به فرهنگ خود حرف بزنند این دستور قرآن شاملشان می‌شود.

یکی از خطرات و تخیلات قوم یهود و مشرک این بود که سعی به مصادره فرهنگ اسلام داشتند؛ ولو به تحریف لفظی. قوم یهود دنبال تحریف هستند. به خصوص تحریف لفظی که به معنوی برسد. راعینا و راعنا فرق است.

5- آیه ادب گفت وگو با رسول را می رساند

خطاب به اسم در قرآن زیاد است ولی اسم آقا رسول الله صلی الله علیه و آله به عنوان خطاب در قرآن نیامده است. یا محمد نیست. علتش چیست؟ شاید علتش این باشد که در عربی معمولاً وقتی می‌خواهند خطاب کنند خطاب به وصف و کنیه می‌کنند. این ادب گفت و گو با رسول الله را می‌رساند. لا تقولوا راعنا یهود و نصاری را هم شامل می‌شود گرچه در خطاب خارجند ولی در اجرا مأمور به اجرای اوامر الهی هستند.