1403/03/07
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: فقه المشاورة/خصوصیات مشاور اسلامی /شناخت معروف متناسب با خود، یکی از خصوصیات مشاور اسلامی
حدیث امروز را در محضر امام حقایق، قرآن ناطق، حضرت امام صادق (علیه‌السلام) هستیم. این حدیث با مباحث مشاوره، بی‌ارتباط نیست. این حدیث در کتاب «من لا یحضره الفقیه» است. حضرت در فرمایشی فرمودند:
«رَأَيْتُ الْمَعْرُوفَ لَا يَصْلُحُ إِلَّا بِثَلَاثِ خِصَالٍ تَصْغِيرِهِ وَ سَتْرِهِ وَ تَعْجِيلِهِ فَإِنَّكَ إِذَا صَغَّرْتَهُ عَظَّمْتَهُ عِنْدَ مَنْ تَصْنَعُهُ إِلَيْهِ وَ إِذَا سَتَرْتَهُ تَمَّمْتَهُ وَ إِذَا عَجَّلْتَهُ هَنَّأْتَهُ وَ إِنْ كَانَ غَيْرُ ذَلِكَ مَحَقْتَهُ وَ نَكَّدْتَهُ».[1]
این‌قدر صحبت معروف می‌شود که چطور معروف را بشناسیم و راهکارهای اجرای آن چیست؟ حضرت فرمودند: «معروف صلاح نمی‌یابد، مگر با سه خصلت». معروف آن است که عقل بپسندد و شرع، آن را تأیید کند. معروف آن است که خلاف عقل نیست. عقل، مقابل شرع نیست؛ بلکه بازوی آن و کمک‌کار آن است. «رأیتُ»، یعنی دیدم. تعبیر عظیمی است! در رؤیتِ من صلاح معروف، جز به سه خصلت نیست.
پیام برای همه‌ی دولت‌مردان و مدیران و مقامات است. مدیریت از مدیریت نفس شروع می‌شود، تا مدیریت جمع.
اولین خصلت برای اصلاح معروف این است که در مقام اجرا بزرگش نکنید؛ بلکه تصغیر کنید. کوچکش کنید، تا تحت اختیارتان باشد. حجاب، یک معروف است. نباید دستورات حجاب را آن‌قدر بزرگ و سخت کنیم که سراغش نرویم.
دومین خصلت این است که معروف را باید پوشیده داشت. گاهی نباید معروف را آن‌قدر معروف کنیم که نتوانیم انجام دهیم. ستر داشته باشید. مقام معظم رهبری در زمان کرونا فرمودند: «کرونا را بزرگ‌نمایی نکنید». برخی گفتند فقه کرونا داریم». و برخی هم گفتند: «کرونا، فقه را به چالش کشیده است». ما گفتیم که مسأله‌ی کرونا است، نه فقه کرونا؛ وگرنه کرونا، فقه را به چالش نکشیده است. نباید بزرگ‌نمایی کرد.
خصلت سوم این است که معروف را باید زود انجام داد. نباید سَوفَ سَوفَ کرد. وقتی حجاب یک حکم شرعی و قانونی است و مملکت اسلامی است، چون و چرا ندارد و باید زود اجرا شود. معروف که اجرا شود، باید دیگران خود را با آن وفق دهند.
علت این سه نکته را هم حضرت بیان فرمودند: «فإنک إذا صغّرته عظمته عند من تصنعه إلیه»؛
شما وقتی معروف را کوچک شمردی، در نظر طرف بزرگش کرده‌ای. مشاوره‌ی اسلامی، خود یک معروف است و برخی چون و چرا مطرح می‌کنند که از اجرایی‌کردن فاصله می‌گیرد. وقتی از معروف فاصله می‌گیریم، در نزد کسی که می‌خواهد اهل معروف باشد، بزرگش می‌کنیم.
معروف را بشناسید و انجام دهید. بزرگی‌اش در انجام آن است.
«و إذا سترته تمّمته»؛
وقتی معروف را پوشیده انجام دادی، آن را تمام کرده‌ای. تا معروف در مقام اجرا در نیامده است، سر و صدا نکنید. کتوم‌بودن، خیلی از امور را درمان می‌کند. افشاء، راه از بین بردن برخی مسائل است.
«و اذا عجّلته هنّأته»؛
اگر زود انجام دادی، آسانش کردی. معروف، خیر است و در کار خیر، حاجت هیچ استخاره نیست. معروف از واجبات فوری است. تعجیل، عبارت دیگر از واجب فوری است. اجرائیات آن به فوریت است.
«و إن کان غیر ذلک مَحَقتَه و نَکَّدتَه»؛ اگر معروف چنین نباشد، آن را بی ارزش کرده‌ای. باید حدش رعایت شود. خداوند چیزی را که واجب کرده است، تکلیف ما لا یطاق نیست.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «إنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ»؛[2] دو واجب الهی که با این دو واجب، سایر واجبات اقامه می‌شود، امربهمعروف و نهی‌ازمنکر است.
ما وجود خودمان، بزرگ‌ترین معروف است. بزرگ‌ترین معروف انسان، این است که معرفت داشته باشد. عُرف را عُرف می‌گویند، چون به آن آشنا است. باید بگوییم خواستن، توانستن است. «مَن طَلَبَ شَیئاً وَ جَدَّ وَجَدَ».[3] اگر جدیت داشته باشیم، رسیدن آسان است.
در آستانه‌ی ماه ذی‌حجه هستیم. این ایام، اربعین کلیمی است. حداقل اربعین معروفی باشد. ببیینید چقدر با نفس‌مان آشنا هستیم. معرفت نفس، گام اول همه‌ی معارف است. «مَعرِفَةُ النَّفسِ أَنفَعُ المَعارِفِ»،[4] یعنی هر کسی در وعاء وجودش ظرفیتی دارد و این را بشناسد و با جدیت فعالش کند. تکلیف را باید شناخت و اجرایی کرد. انسان‌ها یا تکلیف را نمی‌شناسند، یا اجرایی نمی‌کنند. مسائل مستحدثه، یعنی موضوعات احکام را بشناسید که دچار چالش نشوید.
اولین وظیفه‌ی مشاور این است که معروفِ نسبت به خود را بشناسد. چه کاری باید انجام دهد. باید به گونه‌ای باشد که به هیچ‌کدام [از مشاور و مُراجِع،] آسیبی نرسد.