1403/04/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: شرح اسماء الهی/شرح اسم شریف «الله» /نقطه ی شروع و مراحل سیروسلوک - ائمه (علیهم السلام)، اسماء حسنای الهی
با عرض سلام خدمت شما خوبان و اعزّه، چه در فضای حقیقی مجلس و چه در فضای مجازی. انشاءالله مأجور باشید و عزاداری‌های شما قبول باشد. در محضر امام حسین (علیه‌السلام)، همه‌ی من و شما سرافراز باشیم، به برکت صلوات بر محمّد و آل محمّد.
بسم الله الرّحمن الرّحیم الحمد لله الذی اعظم و عظّم اجورنا و اجورکم بمصاب الحسین (علیهالصلوةوالسلام) و جعلنا ایّانا و ایّاکم من الطالبین لثاره مع ولیّه الامام (علیهالصلوةوالسلام) و الصلوة و السلام علی جمیع الانبیاء و المرسلین سیّما حبیب اله العالمین ابی القاسم المصطفی محمّد. صلّی الله علیه و علی أهل بیته الطیّبین الطّاهرین المعصومین المکرّمین سیّما علی سیّدنا و مولانا مولی الکونَین اباعبد الله الحسین و علی علی بن الحسین و علی بقیّة الله فی الارضین (علیهم‌صلوات‌الله‌اجمعین) بهم نتولّی و من اعدائهم نتبرّء الی الله.
عرض شد که اسماءالله یک ضرورت دارد؛ چرا که هستی بر اساس اسماءالله است. تکوینا هر موجودی، مظهر اسمی از اسماء الهی است. در میان این موجودها، انسان است که با اراده می‌تواند نقشه‌ی اسماء را بگیرد و بر وفق اسماء حرکت نماید. مباحث اسماء، یک ضرورت دارد و اسماء الهی هم، تمام ارکان ایجاد الهی است و موجودات بر اساس اسماء الهی است و نقشه‌ی راه انسان هم جز اسماء الهی، چیز دیگری نیست. اسماء هم هر یک نسبت به دیگری احاطه دارد و مفیدترین و جامع‌ترین اسم، اسم شریف «الله» است. «الله» را تجزیه و تحلیل کردیم.
اگر قرار باشد آمار هم عرض کنیم، به قدری که اسم شریف «الله» در کتاب تکوینی خدا تکرار شده است، هیچ اسم دیگری تکرار نشده است. ما این تکرار را بی جهت نمی دانیم و می گوییم که این تکرار لفظی، نماد حقیقت و تکرار معنوی و تکوینی است؛ یعنی چنانچه در آمار تدوینی، آیه‌ی اسم شریف جلاله تکرار دارد، در نظام تکوین هم تکرار دارد؛ چرا که مضافٌ الیه تمام موجودات، اسم شریف «الله» است.
برهان صدّیقین، همان‌طور که برهان وجود است، برهان وحدت است و همان‌طور که برهان وحدت است، برهان الوهیّـت است؛ یعنی ما برهان صدّیقین را هم در وجود می‌دانیم و هم در وحدت می‌دانیم و هم در الوهّیت.
نسبت بین «اله» و «الله» این است که «اله»، هر معبودی است - چه به حق باشد و چه به ناحق - اما «الله»، فقط معبود شایسته است. «الله تبارک و تعالی»، هم مبدأ اسماء است و هم غایت اسماء است.
چنانکه گفتیم اسماء، امّی دارند، امام و قبله‌ای دارند؛ به عبارت بهتر اسماء الهی باید متوجه به یک سمت و سویی باشند که آن سمت و سو، ظهور تمامی اسماء باشد. اگر قرار باشد برای اسماء الهی قبله‌ای را تعیین نماییم، اسم شریف «الله»، قبله و امام اسماء است.
هر انسانی در هر مقامی از مقامات که بخواهد در هر مرحله‌ای از سیروسلوک باشد، تمسک به اسم شریف «الله» را برای او توصیه می‌نماییم. اعزّه‌ای در فضای مجازی پیام داده بودند که شما آغاز مراحل سیروسلوکی را از کجا می دانید؟ آفرین! احسنت به شما! این نشان می‌دهد که الحمد لله اهل سیروسلوک هستید و می‌خواهید شروع نمایید. ما تا نقطه‌ی آغازین سیروسلوک را ندانیم، به نهایت سیروسلوک نمی‌رسیم. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به کمیل فرمودند: «يا كُميلُ، ما مِن حَرَكةٍ إلاّ و أنتَ مُحتاجٌ فيها إلى مَعرِفَةٍ»؛[1] هر حرکتی را که بخواهیم شروع نماییم، نیاز به معرفت داریم. و این سیر اسماء هم، بالاترین و برترین و بهترین حرکت‌ها است.
اگر خاطر شریف‌تان باشد، در جلسه‌ی گذشته عرض کردیم که حضرت استادمان (قدّس‌الله‌نفسه‌الزکیّة) برای سیروسلوک، این کتب را پیشنهاد می‌دادند: مفتاح الفلاح شیخ بهائیعدّة الدّاعی ابن فهد حلّیقوت القلوب ابوطالب مکّی. و در ادامه ایشان برای سطوح عالیه‌ی معرفتی و سیروسلوکی، کتاب مبارک صحیفه‌ی سجّادیه را پیشنهاد فرمودند. انشاءالله مطالب را با دقت دنبال نمایید و برنامه‌ریزی علمی و عملی داشته باشید. برنامه‌ریزی علمی به این است که سیر راه‌تان را مشخص نمایید و برنامه‌ریزی عملی به این است که انشاءالله وارد کار شوید.
اسماءالله جز آیات‌الله، چیز دیگری نیست و آیات‌الله جز اسماءالله، چیز دیگری نیست؛ یعنی ما 6236 آیه‌ی قرآن را 6236 اسم از اسماء «الله» می دانیم؛ چرا که جمع هر آیه‌ای، اسمی یا اسمائی از اسماءالله را تولید و نتیجه می دهد. شما به حسب ظاهر، آیه می‌خوانید، کلمات می‌خوانید، و به حسب باطن، اسمی از اسماء الهی را ترسیم می کنید و ما حصل و نتیجه‌ی این ترسیم، آیه‌ای است که به آن می رسید. اولین آیه بعد از آیه‌ی ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾،[2] آیه‌ی ﴿الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[3] است. این آیه، اسمی را تولید می کند که خدا هم حامد است و هم محمود است و هم حمد است و همه‌ی این‌ها بر اساس «الله» است. همین که جلو برویم، اسماء الهی بسط بیشتر و وسعت بیشتری پیدا می کند و خود همین هم، یک شرح اسماء الهی است؛ لذا 6236 آیه بنابر نقل حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)،[4] 6236 اسم از اسماء الهی است و به عبارت بهتر ظاهر، قرائت حروف کلمات آیه است و باطن، تجلّی یک اسمی از اسماء «الله» است. مضافٌ‌الیهِ تمام این اسماء الهی جز اسم شریف «الله»، چیز دیگری نیست.
لذا توصیه می نماییم که برای مراحل سیروسلوک:
حتما روزی چند آیه از قرآن، قرائت داشته باشید. امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: «قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم: مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آيَاتٍ فِي لَيْلَةٍ، لَمْ يُكْتَبْ مِنَ الْغَافِلِينَ»؛[5] عنایت داشته باشید که همین حداقل 10 آیه را لازم است در نماز‌های روزانه‌مان قرائت نماییم. پیامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله) می‌فرمایند: «لا صلاة الّا بفاتحة الکتاب».[6] به عبارت بهتر ما در هر نمازی، قرائت و سوره داریم و حداقل قرائتی که امام باقر (علیهالصلوةوالسلام) در روایت فوق فرمودند، در سرلوحه‌ی زندگی تمام کسانی که می‌خواهند عبد باشند و سیروسلوک داشته باشند، وجود دارد. و این، یک سرّی از اسرار الهی است.
در محضر حضرت استادم علاّمه (قدس الله نفسه الزکّیه) رسیدم و عرض نمودم: «آقا جان من! این نمازی که انسان می‌خواند، آیا تمسک و تجلی به اسماء الله نیست»؟ استاد جواب دادند:«آقا جان من! همین است». می توانیم بگوییم که نماز ما، سیر اسماء الهی است و آغاز آن هم با اسم شریف «الله» است؛ «الله اکبر».
در طول سیروسلوک‌تان، سوره‌های انتخابی را بخوانید. علت اینکه مرحوم شیخ عباسی قمی (رحمه‌الله) در کتاب مفاتیح الجنان بعضی از سوره‌ها را آورده‌اند، این است که چون این‌ها سوره‌های توصیه شده‌ی در سیروسلوک انسان است؛ علی الخصوص توصیه می کنیم به خواندن سوره‌های مسبّحات ستّه و ششگانه. این سوره های ششگانه، سوره هایی هستند که اول آنها «سبّح» و «یسبّح» و «سبّح اسم» آمده است که عبارتند از: سوره‌ی مبارکه‌ی حدید، سوره‌ی مبارکه‌ی حشر، سوره‌ی مبارکه‌ی صفّ، سوره‌ی مبارکه‌ی جمعه، سوره‌ی مبارکه‌ی تغابن و سوره‌ی مبارکه‌ی اعلی. عَنْ جَابِرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه‌السلام) يَقُولُ: «مَنْ قَرَأَ الْمُسَبِّحَاتِ كُلَّهَا قَبْلَ أَنْ يَنَامَ لَمْ يَمُتْ حَتَّى يُدْرِكَ الْقَائِمَ»؛[7] کسی که مسبّحات ستّه را قبل از خواب بخواند، نمی‌میرد، تا امام زمانش را درک نماید. بارها این مطلب را تکرار نمودیم که انسان هایی که می خواهند سیر اولیّه‌شان را روان و آسان شروع نمایند، این‌گونه عمل نمایند که شب‌ها سوره‌ی مبارکه‌ی واقعه را بخوانند، صبح‌ها سوره‌ی مبارکه‌ی یاسین را بخوانند، و ظهر‌ها سوره‌ی مبارکه‌ی نبأ یا شمس و یا هر دو را بخوانند و هر روز 100 عدد صلوات بفرستند.
سیروسلوک بدون توسل و تمسک نمی‌شود.
گرچه که خود سیروسلوک به تنهایی توسل و تمسک به اسماء الهی است، ولی اسماء حسنای الهی، ائمّه‌ی اطهار (سلام‌الله‌علیهم‌اجمعین) هستند. امام صادق (علیهالصلوةوالسلام) فرمودند: «نَحْنُ وَاللهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى».[8] تنها چیزی که نهایت ندارد، ذکر است؛ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا﴾؛[9] ذکر کثیر نهایت ندارد و ما همیشه باید در ذکر باشیم؛ ﴿فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ﴾؛[10] در روایات تفسیری اشاره شده است به اینکه یکی از مصادیق اهل ذکر، ائمّه (علیهم‌السلام) هستند. عن أبي جعفر عليه السلام في قول الله عزوجل ﴿فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ﴾،[11] قال: «قال رسول الله صلى الله عليه وآله: (الذكر) أنا، والائمة عليهم السلام أهل الذكر».[12] در روایات، اهل الذکر را ائمه (علیهم‌السلام) می‌دانند. این سؤال، عینی و تشخصی است. بهترین سؤال کردن این است که ما وجودمان را که نیازمند است و حاجات‌مان را به آن بزرگواران عرضه کنیم. به عبارت بهتر همان‌طور که تشنه دنبال آب است، آب هم دنبال تشنه است. این دو باید همدیگر را ملاقات نمایند.
شما اگر در حال رسیدن به اسماء الهی هستید، اسماء الهی دنبال شکار من و شما است. لازم است که ما خودمان را به اسماء الهی عرضه بداریم، تا اسماء الهی بر وفق وجود ما تعیّن و تشخّص پیدا کند. و در این تعین و تشخص پیدا کردن، باید سراغ متعینین و متشخصین اسماء «الله» برویم. متشخص‌های اسماء الهی، ائمّه اطهار (صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین) هستند؛ لذا هر امامی و تعداد افرادی که در هر عصر و زمانی وجود دارند، به توافق و خصوصیت‌های زمان خودشان، کثرت پیدا می کنند.
عجیب این است که امامت و گستردگی اسماء، هرچه جلوتر بروند، مبسوط‌تر می شوند و مبسوط بودن‌شان به خاطر اجمالی است که جامع می‌شود. الان ما در زمان امامت حضرت صاحب الزمان (علیهالصلوةوالسلام روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء) هستیم. امامت هیچ امامی به قدر امامت ایشان، گسترده نیست.
از حضرت امیرالمؤمنین (علیهالصلوةوالسلام) نسبت به شرایط وضعیت ظهور که در نهج البلاغه ذکر شده است، حضرت فرمودند: ایشان وقتی که ظهور می‌کنند، «يَعْطِفُ الْهَوَى عَلَى الْهُدَى، إِذَا عَطَفُوا الْهُدَى عَلَى الْهَوَى»؛[13] در زمان ایشان، هدایت‌ها دنبال هوی‌ها است و ایشان می‌آیند هوی را به هدایت‌ها بر‌می‌گردانند؛ به خاطر همین این هوی و هدی، تشخصات الهی و انسانی است. اگر کسی دنبال اسماء انسان‌ها و موجودات دیگر باشد، این شخص دنبال هوی ها است و اگر دنبال اسماء «الله» باشد، دنبال هدایت است. تعبیر دیگری در مورد زمان ظهور هست که می‌فرمایند: «تا عقول مردم کامل نشود، ظهور اتفاق نمی‌افتد»؛[14] عقل مردم به عِقال‌شان است و عقال‌شان به پیوستگی با اسماء «الله» است.
به عبارت بهتر ظهور، یعنی بروز و روشنایی تجلّیات اسماء الهی در یک اسمی که مظهر هدایت است و مظهر هدایت‌شدگان است. وقتی که این هدایت تعین یابد، آن صاحب اصلی به دنبال کسانی می‌آید که به دنبال ایشان باشند. همچنان که شما تشنه هستید، سراغ آب می‌روید و آب هم شما را سیراب می‌کند.
«آب کم جو تشنگی آور بدست تا بجوشد آبت از بالا و پست».[15]
اگر ما تشنگی بدست آوردیم، تمام اسماء «الله» از بلندی و کوچکی و از بزرگی و از تمام زمان‌ها، سرازیر می‌شود و ما می‌توانیم از چشمه‌ی اسماء الهی سیراب شویم.
همان‌طور که ائمّه (علیهم‌السلام) در هر مرحله از مراحل و در هر زمانی از ازمنه، در طول 250 ساله امامت شیعه و انسان کامل در شیعه، یک تعین و تشخصی داشتند، هر انسانی بر وفق زمان خودش با توجه به اسمی از اسماء الهی، یک تعین و یک تشخص دارد.
ذکر شریف یا «الله» در هر زمان و در هر لحظه‌ای ما را با همان لحظه، انس می‌دهد؛ لذا حضرت امام صادق(علیهالصلوةوالسلام) فرمودند: «من قال عشر مرات: يا الله يا الله يا الله، فإنه لم يقلها أحد من المؤمنين قط إلا قال له الرب تبارك وتعالى: لبيك عبدي، سل حاجتك.»؛[16] ذکر «یا الله»، مثل کارخانه‌ی پالایشگاهی می‌ماند که عصاره‌ی خوبی‌ها را می‌گیرد و بدی‌ها را می‌ریزد. اسم شریف «یا الله» در وجود هر انسانی این کار‌ها را می کند.
در زیارت عاشورا به قدری که به علی‌بن‌الحسین (علیه‌السلام)، سلام داده شده است، به امام حسین (علیه‌السلام)، سلام داده نشده است؛ چرا که به امام حسین (علیه‌السلام) در زیارت عاشورا، 100مرتبه سلام می دهیم؛ اما به علی بن الحسین (علیه‌السلام)، 300مرتبه سلام می دهیم؛ یک مرتبه می گویید السلام علی الحسین، و علی بن الحسین، و علی اولاد الحسین، و علی اصحاب الحسین. سرّ این مطلب را بنگرید! اول نام برده می شود، بعد نسبت را بیان می نماید. (علی بن الحسین: ولد الحسین).
اگر از منِ طلبه بپرسند که این اصحاب الحسین چه کسانی هستند؟ می‌گویم کسانی هستند که آمدند به اسماء حسنی، متعین و متشخص شدند و سپس در زمره‌ی اصحاب قرار می‌گیرند. صاحب هر امامی، متعین و متشخص به اسم و حالات آن امام است.
به قدری که امام علی بن الحسین و امام سجاد (علیه‌السلام) در میان ائمّه‌ی ما امامت‌شان، امامت بحرانی بود، هیچ امامی نبود. بزرگترین مدیریت‌ها، مدیریت بحران است؛ یعنی ارتباط انسان و مدیر با بالادستی قطع می‌شود و خودش هست و استعداد خودش و مدیریت زیرمجموعه‌اش. امام سجاد (علیهالصلوةوالسلام)، مدیریت بحران داشتند. مدیریت بحران از گودی قتلگاه شروع شد و تمام عالم و آدم را از گودی قتلگاه عبور دادند. مظهر اسمی از اسماء «الله» که اسم شریف «حسین» (علیه‌السلام) است که محور همه‌ی اسماء حسنی است، به شهادت رسیده است؛ حال جناب حضرت علی‌بن‌الحسین (علیه‌السلام) از کنار بدن ایشان و اصحاب‌شان، می‌خواهند اسلام و تمام کسانی که متمسک به اسماء الهی هستند را عبور بدهند. منِ طلبه در مورد خصوصیات امامت امام سجاد (علیه‌السلام) نوشته‌ام و الان عرض می‌نمایم که ایشان عبورشان، دعاهای صحیفه‌ی سجادیه شد؛ یعنی آنچه که عبور دادند، به وسیله‌ی دعا بوده است؛ لذا ما دعا را آرام‌بخش تمام انسان‌ها در تمام بحران‌ها - چه اجتماعی باشد و چه خانوادگی باشد و چه سیاسی باشد و چه حکومتی باشد و چه جهانی باشد و چه فردی باشد و چه جمعی باشد – می‌دانیم؛ لذا توصیه می‌نماییم که به صحیفه‌ی سجادیه اهتمام لازم داشته باشید. به تعبیر اساتید ما، صحیفه‌ی سجادیه، زبور اهل بیت (علیهم‌السلام) است و این عصاره‌ی اسماء الهی است. توصیه می‌نماییم صحیفه‌های ائمّه (علیهم‌السلام) را هم اهتمام داشته باشید. تعین به اسماء الهی برای هر امامی در صحیفه‌شان مشخص است.