موضوع: اخلاق فردی/موعظه /ابعاد موعظه

1- بحث اخلاقی (ابعاد موعظه)

طبق رسم همه روزه قبل از آغاز بحث، توصیه‌های اخلاقی و معرفتی اهل بیت (علیهم‌السلام) داریم.

1.1- توصیه‌ی امام کاظم (علیه‌السلام) به هارون

امروز، حدیث اخلاقی را مهمان سفره امام کاظم (علیه‌السلام) هستیم. جالب اینجاست که این کلام حضرت، برای هارون انشاء شده که از حضرت توصیه خواست. پس می‌شود انسان هم کسی که با او زاویه‌ی مخالفت دارد، نصیحت کند. انشاء این حدیث، کارگشا برای همه‌ی شما اعزه است؛«كتب هارون الرشيد الى أبي الحسن موسى بن جعفر (عليهماالسّلام):عظني و أوجز، فكتب إليه:ما من شيء تراه عينك الاّ و فيه موعظة»؛[1] هارون نامه نوشت که «عظنی و أوجز»؛ مرا نصیحت کنید و موجز و مختصر باشد. «الکنایة ابلغ من التصریح». توصیه‌ها باید موجز باشد. گاهی مفصل پرداختن آسیب دارد. مخاطب‌شناسی کنید. تعریف و شناخت آن مهم است. قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم): «إنا معاشر الانبياء امرنا أنا نكلم الناس على قدر عقولهم».[2]

1.2- موعظه بودن همه‌ی پدیده‌های عالَم

حضرت این جمله را فرستادند. در نصف سطر در چند کلمه فرمودند: «ما من شیء تراه عینک الا و فیه موعظة»؛ هر چیزی را که می‌بینی، در آن یک موعظه و قانون عام است؛ یک دستورالعمل است؛ در تمام رؤیت‌های‌مان یک موعظه است؛ ﴿أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى﴾.[3] انسان‌های سالم، نگاه‌شان موعظه‌ای است. حادثه‌ای می‌بینند. حوادث جهانی امروز را ببینید؛ همه‌اش موعظه است. خوشا به حال کسانی که به وسیله‌ی موعظه درس بگیرند.

1.3- دستاورد موعظه، خروج از غفلت

یکی از چیزهایی که انسان در نگاه به بقیه‌ی چیزها به دست می‌آورد، این است که انسان را از غفلت خارج می‌کند. حضرت فرمودند: «غفلت نکن و به سرمایه‌های خودت نگاه کن، تا هدایت شوی». چقدر انسان‌هایی به خاطر غفلت شکست خوردند. از راه‌های برون‌رفت از غفلت، نگاه به اطراف برای عبرت است.

1.4- مصادیق غفلت

1.4.1- غفلت از نفس

خداوند عزت و سلامت و نفس و نَفَس داده است. همه‌ی عبرت‌ها، بیدارکننده است. حضرت استاد علامه حسن‌زاده‌ آملی (قدس‌الله‌نفسه‌الزکیه) ابرمرد معرفت نفس می‌فرمودند: «از معرفت نفس غفلت نکنید».

1.4.2- غفلت از دنیا

﴿اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ﴾؛[4] دنیا بازیچه است.

1.4.3- غفلت از شیطان

امام موسی بن جعفر (علیهما‌السلام) این تذکر را دادند که موعظه بگیرید: «ان کان الشیطان عدوا فالغفلة لماذا».[5]

﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ﴾؛[6] عهد الهی را رعایت کنیم. شیطان دشمن است. غفلت را کنار بگذاریم. اولین راه برون رفت از غفلت توجه به خویش است. دکارت فرانسوی در همه چیز شک کرد. تا به میز مطالعه و خودش رسید. فهمید واقعیتی وجود دارد. از اینکه هستیم، غفلت‌زدایی را شروع کنیم. حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) فرمودند: «توجه به نور الهی مرا از توجه به امور دیگر مشغول کرده است».[7]