درس اخلاق استاد هادی عباسی‌خراسانی

موضوع: رذایل اخلاقی/غفلت /عوامل ایجاد غفلت

1- بحث اخلاقی (عوامل غفلت)

در کتاب من لا یحضره الفقیه، ج1، ص516 از حضرت امیرالمؤمنین – سرّالأنبیاءوالمرسلین – (علیه‌السلام) در یک فرمایش بسیار بلند و بسیار پرکاربرد و راهگشا، این حدیث را که چند آسیب برای انسان است، از حضرت بیان می‌کند؛ آن هم با تعبیر «إیّاکُم«. کلمه‌ی «إیّاکم» در ادبیات برای تحذیر و به تعبیر فارسی خودمان برای هشدار است. حضرت هشدار می‌دهند:

«وَ إِيَّاكُمْ وَ التَّنَعُّمَ وَ التَّلَهِّيَ وَ الْفَاكِهَاتِ‌؛ فَإِنَّ فِي ذَلِكَ غَفْلَةً وَ اغْتِرَاراً».[1]

1.1- نازپروردگی

حضرت فرمودند که از این سه چیز بپرهیزید. اولین مورد، پرهیز از نازپروردگی است. این که انسان زود آسیب ببیند، مورد پرهیز است. بعضی از گیاهان، زود رشد می‌کنند و زود هم آسیب می‌بینند، اما بعضی از گیاهان و درختان، دیر رشد می‌کنند و دیر هم آسیب می‌بینند. تنعُّم این‌گونه است. نازپرورده‌هایی هستند که در ناز و ظرافت‌های خاصی رشد کردند. حضرت فرمودند که از تنعّم و نازپروردگی پرهیز کنید و از این نازپروردگی ضربه نخورید؛ البته خود استفاده از نعمت، ارزش است، اما اینکه انسان نعمت‌زده باشد، یعنی همیشه انسان انتظار داشته باشد که شرایط به یک جور باشد و همیشه در ناز باشد، ضد ارزش است. برای همین در ارزش‌های خانوادگی در نظریات تربیتی والدین می‌گویند که والدین، همیشه بچه را در ناز قرار ندهند و گاهی هم در انتقاد قرار بدهند؛ چون بچه‌ای که همیشه در ناز قرار بگیرد، لوس بار می‌آید و قابل استفاده نیست.

1.2- خوش‌گذرانی

مرحله‌ی دوم: «وَ التَّلَهِّی». تلهّی از لهو به معنای خوش‌گذرانی است. شما از خوش‌گذرانی هم بپرهیزید.

1.3- رفاه‌طلبی

مرحله‌ی سوم: «و الفاکِهات». فاکهات در اصل، میوه‌های شیرین و قابل استفاده است و در اینجا نماد رفاه‌طلبی است؛ مثلا می‌گویند که فلانی به قدری اوضاعش خوب است که حتی میوه‌اش هم ترک نمی‌شود. عرب هم فاکهه به کار می‌برد؛ البته در قرآن هم فاکهه[2] و فواکه[3] به کار برده شده است. «الفاکهات»، یعنی کسانی که رفاه‌زده هستند. شما از نازپروردگی و خوش‌گذرانی و رفاه‌زدگی بپرهیزید.

1.4- نازپروردگی، خوش‌گذرانی و رفاه‌طلبی، سبب غفلت و غرور

«فإنّ فی ذلک غفلة واغترارا». «فی ذلک»، به این سه آسیب برمی‌گردد که در این‌ها غفلت و غرور است و به شما بی‌توجهی می‌دهد. حضرت فرمودند: این‌ها را نداشته باشید که بی‌توجه نشوید. این سه مورد به عنوان تمثیل و مثالهای غفلت و غرور است، نه تخصیص. موارد دیگر هم که سبب غفلت می‌شود، جزء مناطق ممنوعه است و انسان نباید به سراغ آن موارد برود؛ بخصوص در فراگیری علم و کارهای سیروسلوکی، نازپروردگی و خوش‌گذرانی و رفاه‌زدگی با سیروسلوک و استقامت سازگار نیست. ما اگر بخواهیم راه بیافتیم، باید این آسیب‌ها را کنار بگذاریم. در مقابل نازپروردگی و خوش‌گذرانی و رفاه‌زدگی مقاوم باشیم و از خوش‌گذارانی بپرهیزیم. ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾.[4] و همچنین رفاه‌زده نشویم. نعمت‌ها را به قدر نیاز استفاده کنیم.